BRUSSEL - 17 oktober 2023. “Brussel uitbreiden tot haar reële economische zone, zoals Singapore, is geen politieke optie”, aldus professor Willem Sas. “Brussel kan bijvoorbeeld, in een loyaal federalisme, wel de incubator blijven van de Belgische economie”. Aanleiding voor deze denkpiste was de vraag: “Hoe moet onze hoofdstad gefinancierd worden?” De Brusselse Open Vld-leden gingen in gesprek met professor Willem Sas, een specialist als het aankomt op financiële stromen in België. Minister Sven Gatz sloot de avond van intense uitwisseling van gedachten af: “Er is geen eenvoudige oplossing. Wat ons anders maakt is dat wij hierover blijven nadenken, met nieuwe inzichten, nieuwe voorstellen, en ook nieuwe data analyseren over de bestaande financiële stromen. Een loyaal federalisme is in het belang van elke Belg zijn welvaart”.
Imane Belguenani zette het kader neer: “De huidige financiering van de federale overheid, de gewesten en gemeenschappen botst op haar grenzen. De grenzen van gewesten en gemeenschappen weerspiegelen niet de economische realiteit. Terwijl de één hieruit besluit dat we het land verder moeten opdelen, naar confederalisme of splitsing, gaan er nu ook al enkele jaren stemmen op om het Belgisch model anders te denken. Bijvoorbeeld het model met vier gewesten dat Philippe Van Parijs in 'Belgium, een Utopie' heeft voorgesteld. Dat model was drie jaar geleden het uitgangspunt om binnen Open Vld Brussel over staats- en stadshervorming na te denken”.
Enkele slides uit de presentatie van professor Sas volstonden om het debat verder open te trekken. Tussen 1977 en 2019 zien we de inkomsten uit de personenbelasting spectaculair verschuiven van Brussel naar Vlaams- en Waals-Brabant. De stadsvlucht van mensen met een hoog inkomen. Maar de economische activiteit bleef grotendeels in Brussel. De voor de hand liggende oplossing is dus de belasting op de plaats tewerkstelling heffen. En dan hebben we het nog niet eens over de vennootschapsbelasting gehad, of de transfers in pensioenen, gezondheidzorg voor een oudere bevolking in de rand en een jongere bevolking in de stad. Brussel is een nettobetaler aan de federatie.
Maar Willem Sas waarschuwt ook voor deze te eenvoudige conclusies. Het Regionaal BBP, de welvaart die gecreëerd wordt, is per inwoner nog steeds veel hoger in Brussel. Het Brussels BBP schommelt rond de 17% van het Belgisch BBP, voor maar 10% van de inwoners. Toch is er hier ook een afname zichtbaar. Zeer traag, maar toch significant. Het gaat wellicht over een verschuiving naar de brede rand in Brabant, tot zelfs in Mechelen, in de provincie Antwerpen. Dit moet nog verder onderzocht worden volgens Willem Sas, maar het is duidelijk dat zelfs hier Brussel te klein is qua afbakening om bij een uitbreiding van onze economie dat voordeel te behouden. Er is een stadsvlucht van bedrijven die doorgroeien, van Start Up naar Scale Up bijvoorbeeld.
Brussel is de absolute kampioen van de start ups. Een optie is de fiscale concurrentie uit te spelen. In principe mag en kan dit niet volgens de financieringswet. Maar het is wel stilaan de logica die zich installeert in ons federalisme. Willem Sas stelt de vraag waarom we niet naar Europees model, ook binnen België, middelen slim toekennen: Regio’s responsabiliseren en belonen voor goed beleid op basis van eigen beleidskeuzes. Als Brussel de incubator van de Belgische economie wil blijven en daar op inzet in samenspraak met ander steden en regio’s binnen België, dan moet de financiering dit belonen. Dat vergt een correcte financiering voor infrastructuur en mobiliteit in de hoofdstad, een correcte return voor op de fiscale opbrengsten. Dat vergt ook een interne stadshervorming en vereenvoudiging van de structuren. De oefening de ‘Toekomsten van Brussel’, die deze regering bestelde over de relatie gewest/gemeenten, doorbreekt trouwens heel wat taboes en geeft aan dat de meeste Brusselaars wel over fusies van gemeenten en politiezones willen praten, ook over gelijkschakeling van fiscale druk tussen alle gemeenten. Dit betekent ook dat Brussel aan de veiligheid en het imago van de stad moet werken.
Valt België, Vlaanderen, Wallonië nog te overtuigen voor deze weg? … Door de huidige patstelling, is er misschien een momentum. Belangrijk is, aldus Sven Gatz, dat “we blijven gaan voor de verschuiving van een deel van de personenbelasting op basis van werkplaats i.p.v. uitsluitend op basis van woonplaats, een kwestie van ‘juste retour’ dus. Maar we moeten gelijktijdig steeds het debat blijven voeden met de juiste data-analyse, de juiste financiële stromen in kaart blijven brengen om de mythes over de transfers binnen België blijven weerleggen. We moeten nieuwe inzichten en ideeën blijven aandragen die een meerwaarde zijn voor onze economie en welvaart”.